Loài chim quý hiếm này đào hố dưới đất đẻ trứng để nhiệt độ nóng từ núi lửa truyền tới ấp nở trứng. Con non sau khi nở chui lên khỏi mặt đất và có thể chạy, bay ngay được.
Maleo (tên khoa học Macrocephalon maleo) thuộc họ Megapodiidae, chi Macrocephalon. Đây là loài chim đặc hữu của đảo Sulawesi, Indonexia. Chim dài 55–60 cm, màu đen và phần bụng dưới màu sáng.
Trên đỉnh đầu chúng có một khối u nhú trông như một chiếc mũ sắt màu đen. Bàn chân xanh xám có bốn móng vuốt dài và nhọn, cách nhau bằng một màng chân. Chim non có đầu lớn màu nâu và màu nhạt hơn với chỏm đen nâu ngắn, riêng lưng lại có màu vàng.
Không giống như nhiều loài chim khác, Maleo không dùng thân nhiệt để ấp trứng mà tận dụng các yếu tố tự nhiên. Tuy sống ở đồi núi nhưng chúng lại làm tổ ở những vùng đất cát, đất gần núi lửa hoặc ở những bờ biển có nhiều ánh nắng Mặt trời để lấy nhiệt từ đất và nắng để ấp trứng (khoảng 33 độ C).
Ngay cách xây tổ của Maleo cũng thể hiện rõ sự “thông minh” của loài chim này. Cặp chim bố mẹ dùng chân đào một hố sâu ở khu vực làm tổ, sau đó chim cái sẽ đẻ trứng vào trong hố, rồi lấy cát lấp trứng lại để nhiệt độ Mặt trời hoặc núi lửa sưởi ấm.
Tuy nhiên, loài chim này không đào hố làm tổ một cách bừa bãi. Chúng cũng có khả năng nhận biết được nhiệt độ của mẫu cát hay đất bằng cách liên tục dùng miệng “nếm”.
Các nghiên cứu cho thấy, nếu phát hiện tầng đất có mức nhiệt tầm 33 độ C là chúng không tiếp tục đào nữa và để con cái đẻ trứng. Trứng cũng được sắp xếp theo phương thẳng đứng để sau khi nở, chim non có thể chui lên qua lớp cát và bay ngay được.
Trứng của chim maleo khá lớn. Sau khi trứng nở, những chim non bò ra khỏi hố và bay lên không trung. Sau khi ra đời, chim non hoàn toàn sống độc lập, tự tìm thức ăn, tự bảo vệ mình khỏi các loài ăn thịt như: thằn lằn, trăn, lợn và mèo rừng… Khoảng 2-3 tháng sau, cặp chim bố mẹ lại quay trở lại khu tổ cũ để sửa sang lại tổ và tiếp tục đẻ trứng. Quá trình đào tổ, đẻ trứng, lấp trứng và bỏ đi như thế cứ tái diễn ở mỗi cặp chim bố mẹ ở cùng một địa điểm tới hàng chục lần.
Chim Maleo đã được đưa vào danh sách những loài có nguy cơ tuyệt chủng cao, chủ yếu là do nạn cháy rừng và săn bắt của con người nên Indonesia đã lập một khu bảo tồn và chăm sóc loài chim này, thậm chí còn thuê người dân địa phương để trông nom.
Tính đển năm 2005, chỉ còn khoảng 4.000-7.000 cặp chim Maleo sinh sản tồn tại trong tự nhiên và đang có chiều hướng giảm mạnh. Năm 2009, Hiệp hội Bảo tồn động vật hoang dã Mỹ đã làm việc với chính quyền địa phương mua 36 hecta ở Indonesia để bảo tồn loài chim nói trên.
